Adab Khilaf

ADAB IKHTILAF & INTEGRASI UMMAH

Meneladani Imam Malik & Imam Abu Hanifah

1. IKHTILAF SEBAGAI SUNNATULLAH

Perbezaan pendapat dalam Islam bukan suatu kecacatan, tetapi fitrah kejadian manusia dan ketetapan Allah. Allah tidak menjadikan manusia dengan satu pemikiran yang seragam, kerana hikmah-Nya ialah agar manusia saling melengkapi.

Allah berfirman:

“Dan kalaulah Tuhanmu menghendaki, nescaya Dia menjadikan manusia satu umat sahaja; tetapi mereka sentiasa berselisih.”

(Surah Hud 11:118)

Ayat ini menunjukkan bahawa perbezaan adalah ketentuan Ilahi, bukan kegagalan manusia. Oleh itu, menolak perbezaan secara mutlak bererti menentang sunnatullah.

Allah juga berfirman:

“Wahai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu daripada lelaki dan perempuan, dan Kami jadikan kamu berbangsa-bangsa dan bersuku-suku supaya kamu saling mengenali.”

(Surah al-Hujurat 49:13)

Perbezaan diwujudkan bukan untuk permusuhan, tetapi untuk ta‘āruf, saling memahami dan mengambil manfaat.

2. PERBEZAAN LAHIR DARIPADA KONTEKS & REALITI

Perbezaan pandangan antara Imam Malik dan Imam Abu Hanifah berpunca daripada persekitaran hidup yang berbeza, bukan perbezaan niat atau keikhlasan.

Imam Malik hidup di Madinah, sebuah kota yang stabil, penuh dengan sahabat dan tabi‘in. Masalah fiqh di Madinah bersifat terhad dan berulang.

Imam Abu Hanifah pula hidup di Iraq, pusat pemerintahan dan pertembungan pelbagai tamadun, falsafah Yunani, Rom dan Parsi. Isu-isu baharu muncul setiap hari dan memerlukan kesiapsiagaan hukum.

Allah berfirman:

“Maka bertanyalah kepada ahli ilmu jika kamu tidak mengetahui.”

(Surah an-Nahl 16:43)

Ayat ini mengisyaratkan bahawa kepakaran dan konteks mesti diambil kira dalam menentukan pendekatan hukum.

3. SOALAN HIPOTESIS: ANTARA LARANGAN & KEPERLUAN

Imam Malik menolak soalan-soalan berbentuk andaian yang tidak memberi manfaat, kerana ia mengalih perhatian daripada kewajipan sebenar dan membuka pintu pertikaian.

Allah berfirman:

“Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu bertanya tentang perkara-perkara yang jika dijelaskan kepada kamu akan menyusahkan kamu.”

(Surah al-Ma’idah 5:101)

Namun Imam Abu Hanifah berpendapat bahawa soalan hipotesis yang realistik dan berpotensi berlaku perlu dibincangkan sebagai persediaan untuk melindungi umat.

Prinsip ini selari dengan firman Allah:

“Dan hendaklah kamu bersiap sedia menghadapi mereka dengan segala kemampuan yang kamu mampu.”

(Surah al-Anfal 8:60)

Kesimpulannya, Islam melarang soalan hipotesis yang sia-sia, tetapi menggalakkan persiapan terhadap kemungkinan yang munasabah.

4. IJMAK & KELUASAN UMMAH

Dalam kaedah fiqh, ijmak ialah salah satu sumber hukum selepas al-Quran dan Sunnah. Namun ulama berbeza pandangan tentang skop ijmak.

Imam Malik menegaskan bahawa ijmak penduduk Madinah lebih kuat kerana mereka hidup bersama Rasulullah ﷺ dan menyaksikan sunnah Baginda secara langsung.

Imam Abu Hanifah pula menegaskan bahawa para sahabat telah tersebar ke seluruh dunia untuk menyebarkan ilmu, dan ijmak tidak boleh dihadkan kepada satu tempat sahaja.

Allah berfirman:

“Dan orang-orang yang terdahulu lagi terawal daripada golongan Muhajirin dan Ansar serta orang yang mengikuti mereka dengan kebaikan, Allah reda kepada mereka.”

(Surah at-Tawbah 9:100)

Ayat ini mengiktiraf seluruh sahabat, tanpa mengkhususkan satu lokasi sahaja.

5. ADAB IKHTILAF DALAM ISLAM

Perbezaan pendapat mesti diiringi dengan adab. Imam Malik dan Imam Abu Hanifah berbeza dalam isu besar, namun tetap saling menghormati, memuji dan belajar antara satu sama lain.

Allah berfirman:

“Dan berpeganglah kamu semuanya kepada tali Allah, dan janganlah kamu berpecah-belah.”

(Surah Ali ‘Imran 3:103)

Dan Allah juga berfirman:

“Serulah ke jalan Tuhanmu dengan hikmah dan nasihat yang baik, dan berdebatlah dengan mereka dengan cara yang paling baik.”

(Surah an-Nahl 16:125)

Ayat-ayat ini menegaskan bahawa akhlak mendahului hujah, dan kesatuan lebih utama daripada kemenangan peribadi.

6. INTEGRASI SEBAGAI MATLAMAT ILMU

Matlamat sebenar ilmu bukan untuk menewaskan pihak lain, tetapi untuk menjaga agama dan menyatukan umat.

Allah berfirman:

“Allah menghendaki kemudahan bagi kamu dan tidak menghendaki kesukaran bagi kamu.”

(Surah al-Baqarah 2:185)

Dan firman-Nya lagi:

“Sesungguhnya orang-orang mukmin itu bersaudara.”

(Surah al-Hujurat 49:10)

Imam Malik akhirnya menolak cadangan Khalifah al-Mansur untuk menghapuskan mazhab lain, atas dasar kesedaran bahawa kepelbagaian adalah rahmat — satu kefahaman yang lahir daripada dialognya dengan Imam Abu Hanifah.

7. PRINSIP TARBIYAH IKHTILAF (RUMUSAN)

1. Perbezaan adalah sunnatullah dan mesti dihormati
2. Perbezaan lahir daripada konteks dan realiti
3. Perbezaan saling melengkapi, bukan menafikan
4. Dialog jujur membuka banyak sudut kebenaran
5. Adab lebih utama daripada kemenangan hujah
6. Penyatuan ummah adalah matlamat tertinggi

Allah berfirman:

“Dan janganlah kamu berbantah-bantahan yang menyebabkan kamu menjadi lemah dan hilang kekuatan kamu.”

(Surah al-Anfal 8:46)

PENUTUP

Jika para imam besar mampu berbeza tanpa berpecah, maka umat hari ini lebih-lebih lagi perlu belajar adab ikhtilaf. Perbezaan bukan untuk diraikan dengan ego, tetapi diurus dengan hikmah dan takwa.

“Dan bertakwalah kepada Allah; sesungguhnya Allah Maha Mengetahui akan segala sesuatu.”

(Surah al-Baqarah 2:231)

Professor Dr Zuhaimy Ismail